We weten vrij veel over Haye de Jong. Hij is geboren op 19 december 1844 in Jubbega Derde Sluis, één of ander gat in Friesland. De streek was bekend om de veenafgravingen en om de onvoorstelbare armoede die hier werd geleden. In de tijd dat Haye werd geboren, woonden de mensen hier nog veelal in plaggenhutten. Pas vanaf 1900 begon het rijk zich het lot van deze armen aan te trekken en begon men met het bouwen van eenvoudige arbeidershuisjes. Er was nog een reden dat de streek bekend, of eigenlijk berucht was: de bewoners waren eigenzinnig en gingen hun eigen gang.
Ik vermoed zomaar dat er wel een relatie valt te ontdekken tussen de armoede en het aan hun lot overgelaten zijn en de eigenzinnigheid van de bewoners van deze streek.
Hoe dan ook. We spraken over Haye.De armoede in combinatie met de eigenzinnigheid van de streek, zullen ongetwijfeld een belangrijke rol hebben gespeeld in zijn geschiedenis.
Haye staat in de boeken als instrumentmaker, als barbier, wever, polderwerker, maar vooral als klaploper. In 1859 komt zijn naam voor het eerst voor in de aantekeningen van de rechtbank in Leeuwarden: diefstal. Hij is dan 15 jaar oud. Later wordt hij weer veroordeeld omdat hij op straat liep te bedelen. Verdere veroordelingen gaan over "valsheid in geschriften"en steeds opnieuw diefstal.
Omdat Haye veelvuldig de gevangenis in verdwijnt, komt zijn naam terecht in een zogenaamd "geheim register". Een uiterst modern hulpmiddel voor de officieren van justitie in die tijd. In dit register werden de namen opgenomen van alle criminelen waarvan de verwachting was dat het nooit meer goed met hen zou komen: die bleef je tegenkomen terwijl ze weer eens bezig waren met stelen, bedelen, iemand bedonderen...Het meest opvallende kenmerk van dit register: van een ieder die de twijfelachtige eer had voor de eeuwigheid hierin te worden bewaard, werd ook een foto opgenomen.
We hebben het over 1882. Foto's waren nog een kwestie van een gevoelige plaat die, voor iedere foto die je wilde nemen, opnieuw in de camera moest worden ingebracht. En vervolgens moest je enige seconden doodstil blijven staan want anders was de foto bewogen. Haye werkte goed mee: hij staat er scherp op.
Uit de beschrijving weten we dat Haye niet erg lang was: 1 meter 74. Hij was blond en had blauwe ogen. Als ik naar de foto kijk zie ik een man die het allemaal wel gelooft. Hij lijkt me wat spottend in de lens te kijken. Die is niet heel erg onder de indruk van wat hem allemaal overkomt.
In een later register vinden we opnieuw zijn foto. Dan zien we een heel andere man: oud en uitgeblust. Volgens het register is hij hier 46 jaar. Een man getekend door een leven in armoede en een leven als paria.
Haye wordt in 1890 weer eens uit de gevangenis ontslagen. Hij trouwt in 1891 met Sjoukje Boender. Sjoukje en Haye hebben dan al twee dochters.
Hierna wordt het vaag. Haye verdwijnt uit beeld. Zijn jongste dochter, Jeltje, komt in Amsterdam terecht. Hier ontmoet ze een Brabander en trouwt met hem.
Jeltje is de moeder van mijn opa: Lambertus Zwart.
Van Haye is zelfs de overlijdensdatum niet bekend.
