zaterdag 7 januari 2017

Een korte familiegeschiedenis


stationsplein Helmond eind 19e eeuw


Op 1 december 1877 trad Heiliger Zwart als 26-jarige man in dienst van de staatsspoorwegen. Hij werd aangesteld als weger en verdiende hier F 420,- per jaar mee. Zijn standplaats werd Helmond. Op 1 juni 1881 volgde zijn gezin: Adriana Pietronella de Bruijn, zijn vrouw met drie kinderen werden met Heiliger ingeschreven als inwoners van Helmond.

Heiliger brak hiermee met het verleden. De familie Zwart woonde sinds vele eeuwen in het gebied van Capelle-Vrijhoef, Sprang, 's Grevelduin-Capelle en Waspik. De streek staat bekend als "de Langstraat" en vormde het centrum van de leer- en schoenindustrie. Dat is terug te zien in onze familiegeschiedenis: vele van mijn voorvaderen staan te boek als "schoenmaker". In de periode dat mijn familie hier woonde, was er nog geen sprake van een industrie zoals wij die tegenwoordig kennen: het maken van schoenen was een vorm van huisvlijt. Als er op het land minder werk was of gedurende de spaarzame loze uurtjes, werden de schoenen gemaakt. Zeer waarschijnlijk pakten mijn voorvaderen al het werk aan dat ze konden krijgen om aan geld voor het dagelijks brood te komen. Dat was in Langstraat geen ingewikkeld vraagstuk: hier werden de schoenen voor Nederland gemaakt.

Het is om nog een andere reden een bijzondere streek: ze vormt een protestants-christelijke enclave in het Rooms-Katholieke Brabant. Ook mijn voorouders staan te boek als "Nederduits Gereformeerd", de voorloper van de latere Nederlands Hervormde Kerk. Het calvinistische Holland was zo bang dat de Rooms-Katholieke kerk de protestanten in de enclave zouden verdringen, dat de streek tot 1815, het jaar dat Nederland weer zelfstandig werd na de Franse overheersing, bij Zuid-Holland hoorde.

Waarom Heiliger besloot om het land van zijn voorouders te verlaten en het schoenmakersvak los te laten waar al generaties lang het geld mee werd verdiend, dat is onbekend. Het was in de periode dat in Europa zo ongeveer alles veranderde: de steden en haar opkomende, grootschalige industrieën werden de dominante economische grootheden, zodat het platteland leegliep. De wereld kwam in een enorme versnelling doordat overal spoorwegen werden aangelegd. De vorstenhuizen en adel probeerden wanhopig terug te keren naar een wereldorde die door de Franse revolutie en Napoleon verdreven leek (wat overigens in Nederland heel goed lukte: ons land, ooit de eerste republiek in de wereld, werd in 1815 opeens een koninkrijk), wat op zeer veel plaatsen en momenten gepaard ging met opstanden, rellen en heuse revoluties. Ongetwijfeld is in deze kolkstroom van gebeurtenissen, ook een verklaring te vinden voor de keuze van Heiliger om Langstraat te verlaten en zijn leven in dienst van het spoor te stellen. Een aanwijzing voor het wegvallen van werk in Langstraat is er overigens wel: toen rond 1850 de Haarlemmermeer was drooggemalen, vertrokken vele boeren en handwerklieden uit Langstraat naar deze nieuwe polder om hier het land te bewerken.

Zo niet Heiliger, die sprong, vrij letterlijk, op de trein.

In Helmond werden nog 7 kinderen geboren, waaronder mijn overgrootvader Dirk Pieter. Van de tien kinderen stierven er alweer 6 voordat ze volwassen waren. Ook Heiliger is niet oud geworden: hij stierf in 1892 op 42-jarige leeftijd in Arnhem.